२२ विघामा फैलिएको झुटकीको ऐतिहासिक चन्द्रादेवी पोखरी, ग्रामिण पर्यटनको प्रबल सम्भावना

२२ विघामा फैलिएको झुटकीको ऐतिहासिक चन्द्रादेवी पोखरी, ग्रामिण पर्यटनको प्रबल सम्भावना

सप्तरी जिल्लाको झुटकी गाउँ विकास समितिको वडा नम्वर–४ मा अवस्थित छ चन्द्रादेवी पोखरी । करिव २२ विघा क्षेत्रफलमा फैलिएको यस ऐतिहासिक पोखरीलाई स्थानीय वासिन्दा चन्द्रादेवी, चन्द्रदेवी, झुटकी पोखरी आदीको नामले चिनिन्छ । सप्तरी सदरमुकाम राजविराज नगरपालिकादेखि करिब १५ किलोमीटर पश्चिम–दक्षिणमा यो पोखरी बस्तीभन्दा बाहिर अवस्थित छ ।

श्यामसुन्दर यादव

सम्भवतः देशमै सबभन्दा ठूलो यस पोखरीको आफ्नै विशेषता रहेको छ । यस स्थलमा सन्तानोत्पादन, भूतप्रेतबाट मुक्तिका साथै छाला तथा शरिरका रोगहरू निवारण हुने जनविश्वास रहेको छ । यस पोखरीमा आई स्नान गरेर पोखरीको डिलमा रहेको माता चन्द्रादेवीको मन्दिरमा पूजाआजा गरेर भाकल गरेपछि सन्तान उत्पादनका साथै विभिन्न रोग निवारण हुने विश्वास गरिन्छ । यस स्थलमा नेपालको विभिन्न जिल्लाका साथै भारतबाट श्रद्धालुभक्तजनहरू बाह्रै महिना आउने गर्दछन् । जस्तोसुकै समस्या लिएर आउने भक्तजनहरूको सङ्कट चन्द्रदेवीले निवारण गर्ने गरेको स्थानीय वासिन्दाहरूको भनाई छ । भाकल पुरा भएपछि मन्दिरमा लड्डु, पान, सुपारी चढाउनुका साथै खसी–बोकाको बलीसमेत प्रदान गरिन्छ ।

जतिबेला खानेपानीका लागि इनार, ट्युवेलको उपलब्धता थिएन, त्यतिबेला यसक्षेत्रका वासिन्दाले चन्द्रादेवी पोखरीकै पानीले खाना पकाउन तथा पिउने समेत गर्दथे । बदलिँदो परिवेशमा यो आस्था अझैं पनि कायमै रहेको छ । यस क्षेत्रका वस्तीहरूमा बाह्रै महिना कम से कम एकलोटा पानी हालेर खाना पकाउने गरिँदैआए पनि सिरुवा अर्थात जुडशीतल पर्वका दिन यसको अनिवार्यता रहेको छ। यदि यस्तो गरिएन भने अनिष्ट हुने जनविश्वास रहेको छ । यस अतिरिक्त भोजभत्तेर तथा विशेष अवसरहरूमा चन्द्रदेवी पोखरीको पानीको प्रयोगले शुभ तथा सफल हुने विश्वासकासाथ पोखरीको पानीको अनिवार्यता रहने गर्दछ । नयाँ वर्षको अवसरमा माता चन्द्रादेवीको प्राङ्गण ठूलो मेला लाग्ने गर्दछ ।

पोखरीमा सन्दुक (सामान राख्नका लागि प्रयोग हुने ठूलो बाकस) तथा राँगा निस्किने गरेको स्थानीय बुढापाकाहरूको कथन छ । उनीहरूका अनुसार विशाल पोखरीमा एक्लै प्रवेश गर्ने हिम्मत कसैले गदैन । परापूर्वकालदेखिको अति प्राचीन मानिएको यस पोखरीमा वि.सं. २०५० सालमा सप्तरीको जगमोहन गाउँबाट आएका धामी तनुकलाल चौधरीले देउता खेल्ने क्रममा पोखरीबाट एउटा पत्थर फेला पारेका थिए । उक्त पत्थरलाई पोखरीको डिलमा राखेर स्थानीयवासिन्दाहरूले चन्द्रादेवीको नामबाट पूजा–आजा गर्न थालेका छन् । मन्दिरमा दैनिक पूजा सम्पादनको जिम्मेवारी स्थानीय वयोवृद्ध बच्चालाल यादवले सम्हाल्दैआएका छन् ।

उपेक्षाको मारमा ओझेल परेको झुटकीको चन्द्रदेवी पोखरी

वि.सं. २०६६ का तत्कालीन शिक्षामन्त्री एवम् सांसद रेणु यादवको संसदीय विकास कोषको रकमबाट पोखरीको पश्चिमतर्फको डिलमा वि.सं. २०६६ साल साउन ४ गते मन्दिर निर्माण गरियो । यद्यपि उक्त मन्दिरको निर्माणकार्य पर्याप्त छैन । यसैगरी पूर्वतर्फ पक्की देवघर निर्माण गरिएको छ । जहाँ प्रत्येक वर्ष सिरूवा अर्थात नयाँवर्षका अवसरमा मूर्ति बनाइन्छ । उक्त अवसरमा दुई दिनसम्म भव्य मेला लाग्ने गर्दछ ।

चन्द्रादेवी अहिले पनि पोखरीमै बस्ने गरेको जनविश्वास रहँदै आएको छ । पुरातत्व विभागबाट खटिएको टोलीले यो पोखरी एक हजार छ सय वर्ष पुरानो भएको भनी किटान गरेका छन् ।

जिल्लाको मात्र नभई सम्भवतः देशकै सबभन्दा विशाल मानिएको यो पोखरी विगतमा अति सुन्दर रहेपनि हाल पानीको अधिकांस भाग जलकुम्भीले ढाकिसकेको छ । जस्तोसुकै खडेरीमा पानी नसुक्ने यो पोखरीमा विभिन्न जातका चराहरू बस्ने गर्दछन् । आस्थाको केन्द्र मानिएको यो स्थल उपेक्षित रह“दैआएको छ । यस स्थलको जिर्णोद्धारसहित आवश्यक पुर्वाधारको आवश्यकता छ ।

१. पोखरी जिर्णोद्धारः कुल २२ विघा क्षेत्रफलमा रहेको यस ऐतिहासिक पोखरीको जलासय जलकुम्भीले ढाकेको छ । उचित संरक्षण हुन नसकेका कारण पोखरीको पानी समेत दुषित हुँदैगएको छ । पोखरीका डिलहरु समेत टुटफुटको अवस्थामा रहेको छ । बस्ती भन्दा वाहिर रहेको यस पवित्र विशाल जलासयको सरसफाईका साथै मर्मत सम्भार अति आवश्यक छ । बाह्रै महिना श्रद्धालुभक्तजनको आवत–जावत भईरहने यस पोखरीमा नुहाउन तथा पानी लिन समस्या भईरहेकोले सहजताकालागि पक्की घाट निर्माण अति आवश्यक छ ।

२. मन्दिर निर्माण एवम् पुननिर्माणः यस स्थलमा हाल निर्मित मन्दिर सानो आकारको रहेकोले चौतर्फी बरण्डासहितको मन्दिर निर्माण अति आवश्यक छ । यसका साथै छेउछाउमा अन्य देवीदेवताका मन्दिर तथा पूजारी बस्नकालागि आवश्यक सुविधासहितको पक्की घर निर्माण हुनु जरुरी छ ।

३. धर्मशाला निर्माणः नेपाल तथा भारतका विभिन्न जिल्लाहरुबाट श्रद्धालुभक्तजन आवत–जावत भईरहने यस स्थलमा बास बस्ने सुविधा नरहेकोले यात्रुहरुले सास्ती भोग्नुपर्ने अवस्था विद्यमान छ । यस क्षेत्रको आसपासमा सुविधासम्पन्न बजार समेत नरहेकोले यात्रुहरुले वर्षौंदेखि भोग्दैआएको समस्या समाधानकालागि सुविधासम्पन्न पक्की धर्मशाला निर्माण हुनु अति आवश्यक छ ।

४. यातायातः यस माता चन्द्रादेवी स्थलसम्म आवतजावत गर्न हाल कच्ची तथा डगरको बाटो एक मात्र विकल्प रहेको छ । चार पांग्रे यातायातका साधनबाट सहज रुपमा यस स्थलसम्म आउनसक्ने अवस्था नरहेको माननीय उप–प्रधान तथा गृहमन्त्रीज्यूलाई अवगत गराउन चाहन्छौं । खासगरी असारदेखि कार्तिक महिनासम्म बाटो हिलाम्मय तथा खाल्टाखुल्टी हुनुका साथै पानी जम्ने गरेकोले यात्रा अति पीडादायी हुने गर्दछ । त्यसर्थ भारतीय श्रद्धालुभक्तजनलाई यस स्थलमा थप आकर्षित गर्नकालागि भारतसँग जोड्ने सडक तथा सहज आवागमनकालागि मुख्य सडकसम्म जोड्ने पक्की सडक हुनु जरुरी छ ।

सदरमुकामको पहुँचभन्दा बाहिर रहेको यस ग्रामिण भेगका जनताको आस्था स्थलको रुपमा रहेको चन्द्रादेवी स्थलको विकास भए यसक्षेत्रका वासिन्दाकालागि जीवनस्तर उकास्नमा मद्दत मिल्नेमा आशावादी छ । ग्रामिण पर्यटनको प्रबल सम्भावना रहेकोले यस स्थलमा आन्तरिक तथा वाह्य पर्यटन प्रवर्द्धनमा सहयोग हुने निश्चित छ ।

श्रोतः प्रथम पटक न्युज टुडेमा प्रकाशित 

उपेक्षाको मारमा ओझेल परेको झुटकीको चन्द्रदेवी पोखरी

About Shyamsundar Yadav

लेखक यादव पत्रकारिताका साथै भाषा, साहित्य, कला, संस्कृति, पर्यटन, ऐतिहासिक एवम् पुरातात्विक क्षेत्रमा कलम चलाउँछन् (सं) ।